آبرو ، کانال پوشیده شده‌ای است که از آن برای عبور جریان آب از زیر یک خاکریز (جاده ، راه‌آهن و...) از یک طرف به طرف دیگر استفاده می‌شود. آبروها معمولا به شکل دالی ، طاقی ، جعبه‌ای ، لوله و بیضوی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
با استفاده از برنامه تحت اکسل طرح آبرو براساس نشریه 292 می‌توانید نقشه های اجرایی آبروهای دالی شکل تک دهانه را با چند کلیک تهیه کنید. (جهت اطلاعات بیشتر کلیک کنید)
تعاریف و اصطلاحات
پل: براساس آئین نامه طرح هندسی راه‌های ایران (نشریه شماره 415) و همچنین مراجع معتبر بین المللی دهانه (مجموع دهانه) آبرو به 6 متر محدود شده است. به دهانه بزرگتر از 6 متر یا مجموع دهانه بزرگتر از 6 متر پل (Bridge) اطلاق می‌شود.
در آبروهای همسطح ، منظور از دهانه آبرو ، طول دهانه در امتداد محور راه است. در ابروهای زیر خاکی مورب ، منظور از دهانه آبرو ، دهانه مفید است و شکل آبرو در دید پلان (شکل زیر) به صورت مستطیل شکل خواهد بود.
آبروی همسطح: به آبروهایی که مجموع ضخامت خاکریزی و روسازی روی آنها کمتر از 60 سانتیمتر می‌باشد آبروی همسطح اطلاق می‌شود.
آبروی زیرخاکی: به آبروهایی که مجموع ضخامت خاکریزی و روسازی روی آنها 60 سانتیمتر و بیشتر باشد آبروی زیرخاکی اطلاق می‌شود.
نشریه 292 توصیه کرده است آبروها به صورت زیرخاکی طرح و اجرا شود.
برای آبروی زیر خاکی ، طرح لرزه‌ای ضرورتی ندارد.
زاویه تورب (بیه): زاویه محور آبرو با خط عمود به محور راه می‌باشد و باید حداکثر به 45 درجه محدود شود.
دریواسیون: به خاکبرداری در ورودی و خروجی آبروها و پل‌ها به منظور هدایت در ورود و خروج آب گفته می‌شود.همیشه نیاز نیست در مقابل هر دره آبرو احداث نمود ، بلکه می‌توان با احداث کانال به موازات و با فاصله از جاده ، یک یا تعدادی از این آبراهه‌ها را به سمت آبرو هدایت نمود.
تنقیه: به تمیز کردن و برداشتن گل و لای داخل پل‌های کار شده تنقیه اطلاق می‌شود. در تهیه نقشه آبروهای دهانه 1 و 2 متری زیرخاکی ، باید امکان تنقیه با توجه به طول آبرو ، شیب و رسوب‌گذاری مورد بررسی قرار گیرد.
دیوارهای هدایت آب (دستک):این دیوارها ، به منظور جلوگیری از آب شستگی پاشنه خاکریزی و جسم راه در محدوده آبرو و ریزش مصالح خاکریزی به دهانه آبرو ، به دو صورت برگشتی و بالی احداث می‌گردد. دیوارهای بالی نسبت به دیوارهای برگشتی عملکرد بهتری دارد. هندسه و طول دیوارها با توجه به مطالعات هیدرولیک و ملاحضات اجرایی تعیین می‌گردد.
الف - دیوارهای برگشتی: به دیوارهایی اطلاقی می‌شود که ارتفاع آن در طول دیوار ثابت بوده و عموما به موازات محور راه می‌باشد (روی دیوار نیز موازی خط پروژه می‌باشد). در طراحی دیوارهای برگشتی ، سطح خاکریز پشت دیوار افقی و فشار سربار زنده در پشت دیوار بصورت بارگسترده با شدت 10 کیلونیوتن بر متر مربع در نظر گرفته شده است.
ب - دیوارهای بالی: به دیوارهایی اطلاق می‌شود که ارتفاع آن در طول دیوار متغیر می‌باشد و به صورت زاویه‌دار نسبت به محور راه اجرا می‌شود. در نشریه292 طرح دیوارهای بالی با فرض ارتفاع متغیر و شیبدار بودن خاکریز پشت دیوار تهیه شده است.
درز انقطاع: چنانچه طول آبرو یا دیوار بیشتر از 20 متر باشد ، نیاز به اجرای درز انقطاع در آبرو است.به عنوان مثال برای آبرو به طول 28 متر اجرای درز انقطاع در وسط آبرو ضروری است.
رادیه: به کفسازی به ضخامت 30 سانتیمتر که در فضای بین دستک‌های بالی در ورودی و خروجی آبرو و بین کوله‌ها ، به منظور جلوگیری از آبشستگی احداث می‌گردد ، رادیه گفته می‌شود.
برید: به دیوارهایی گفته می‌شود که به منظور جلوگیری از نفوذ آب به زیر پی و شسته شدن کف آبروها احداث می‌گردد.
لوله بارباکان: در طراحی دیوارهای بالی ، برگشتی و کوله‌ها فشار هیدرواستاتیک لحاظ نشده است. لذا در محل هایی که احتمال نشت آب‌های سطحی ، زیرزمینی و یا نفوذ جریان آب ناشی از بارندگی به پشت دیوارها و کوله‌ها وجود داشته باشد ، بایستی سیستم زهکشی مناسب در پشت دیوارها و کوله‌ها پیش بینی و اجرا گردد. یکی از سیستمهای زهکشی آب ، کار گذاشتن لوله از جنس پولیکا در کوله و دیوارها قبل از بتن ریزی است. به این لوله‌ها بارباکان اطلاق می‌شود.
حداقل قطر این لوله‌ها 7.5 سانتیمتر و شیب حداقل آن %15 می‌باشد.
برای هدایت جریان اب به لوله‌های زهکش باید در پشت دیوار به ضخامت حداقل 50 سانتیمتر درناژ(با سنگ لاشه یا قلوه سنگ به قطر 20 سانتیمتر) اجرا شود. برای جلوگیری از مسدود شدن ورودی لوله‌های زهکش ، در ورودی لوله‌ها توده شنی و مصالح فیلتر تعبیه شود.
اجزاء پل و آبرو
پی: پی کنی لازم است در زمین طبیعی و تا ضخامت لازم صورت پذیرد ، این ضخامت بستگی به نوع زمین دارد (در نشریه 292 حداقل ضخامت پی ارائه شده است) چنانچه بعد از پی کنی مشاهده شود که جنس لایه‌های زیرین متفاوت با جنس خاک‌های سطحی است ضرورت دارد تا در نوع ، شکل یا عمق پی آبرو بازنگری شود. اجرای پی روی خاک دستی ، در هر حال مجاز نبوده و ضرورت دارد تمام خاک‌های دستی اطراف و زیر پی برداشته شده و جای آن با بتن مگر پر شود.
اگر طبق مشخصات فنی پروژه و تائید مهندس ناظر نیازی به قالب‌بندی در پی نباشد ، باید تمام جداره و اطراف پی با نایلون پوشانده شود و عملیات اجرایی با نظارت موثر توام باشد.
در آبروهای همسطح و زیرخاکی ، حداکثر تنش وارده به خاک بستر به 2 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع محدود شده است. لذا ضرورت دارد خاک زیر پی دارای ظرفیت باربری حداقل 2 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع باشد. در این برنامه به منظور سهولت در تعیین ظرفیت باربری ، حداقل زاویه اصطکاک داخلی خاک زیر پی (با اغماض از مقاومت چسبندگی خاکی) برای هرکدام از آبروهای دالی طبق نشریه 292 ارائه شده است.
در آبروهای با دهانه بزرگتر از 2 متر ، چنانچه خاک زیر پی حائز مشخصات اعلام شده نباشد ، استفاده از نقشه‌های همسان نشریه مجاز نیست.
چنانچه خاک زیر پی آبرو با دهانه های 1 و 2 متری سست باشد و یا زاویه اصطکاک داخلی خاک از حداقل مورد نیاز کمتر باشد برای افزایش ظرفیت باربری پی ، از پی گسترده می‌توان استفاده کرد.
کد روی پی معمولا 30 سانتیمتر پایین‌تر از زمین طبیعی در نظر گرفته می‌شود. اما اگر ارتفاع لازم برای اجرای آبرو طبق نشریه وجود نداشت ، روی پی را پایین‌تر اجرا می‌کنند ، یعنی ممکن است روی پی 1 تا 1.5 متر پایین‌تر از زمین طبیعی قرار بگیرد. شیب طولی آبرو برای آبرو و پل‌هایی که کاربری عبور آب دارد از شیب زمین طبعیت می‌کند. چنانچه این شیب بیش از 10 درصد باشد ، با تشخیص مهندس ناظر باید نسبت به پلکانی کردن زیر پی و ایجاد زایده در روی دال اقدام شود.
حداکثر شیب طولی آبروها به %30 محدود شده است.
چنانچه آبرو در شیب طولی زیاد قرار گرفته باشد ، دقت شود که حتی الامکان آبرو زیر خاکی طرح شود.
کوله: به ارتفاع بتن ریزی از روی پی تا زیر دال (سقف) آبرو کوله اطلاق می‌شود. اجرای کوله با بتن غیر مسلح یا به اصطلاح وزنی صورت می‌پذیرد. اجرای کوله با مصالح سنگی نیز انجام می‌شود.در کوله‌هایی که طول آنها زیاد است درز انقطاع به کار می‌رود.
پشت تمام کوله‌های آبروهای همسطح ، با نظر مهندس ناظر مقیم باید به عرض کافی درناژ با قلوه سنگ یا بلوکاژ (بسته به مصالح در دسترس) اجرا شود. چنانچه احتمال نشست در پشت کوله‌ها داده شود ، طبق نظر مهندس ناظر دال پشت کوله (Approach Slab) اجرا شود.
خاکریزی پشت کوله‌های آبرو باید پس از اتمام کامل ساختمان آبرو و به طور همزمان از دو طرف انجام شود. برای تامین دسترسی جهت بتن ریزی دال ، خاکریزی موقت حداکثر در 50 درصد طول دیوار کوله ( طول بین دو درز انقطاع) در آبروهای زیر خاکی و در طول 80 درصد دیوار کوله آبروهای همسطح مجاز است.
شناژ: قطعه‌ای از بتن مسلح و به شکل صندلی ، که درآبروهای دالی جهت تکیه‌گاه دال ، روی کوله اجرا می‌گردد. در پل‌های طاقی اجرای این قسمت لازم نیست.
دال: در واقع سقف آبرو است و در آبروهای دالی به دو صورت پیش ساخته و درجا اجرا می.شود. بتن این قسمت نیز مسلح می‌باشد. اما در پل‌های طاقی به شکل قوسی و غیر مسلح ، مستقیما از روی کوله اجرا می‌گردد.
مقطع عرضی آبرو تک دهانه در امتداد عمود بر محور ابرو
قرنیز: تنها بخشی از پل است که در هنگام عبور روی جاده قابل مشاهده است.
آبروهای سنگی
چنانچه امکان اعمال نظارت موثر در اجرای نقشه‌های همسان مندرج در نشریه 292 وجود داشته باشد ، اجرای دیوارهای هدایت آب کوله‌ها و پایه میانی آبرو تا دهانه 4 متر با بنایی سنگی با ابعادی برابر با ابعاد دیوار بتن غیر مسلح نیز مجاز است. چنانچه کوله‌ها به صورت سنگی اجرا شود ، دیوار کوله‌ها به صورت پلکانی و با ارتفاع هر پله 0.5 متر منظور می‌شود.
ملات بنایی باید از نوع 3 به 1 (360 کیلوگرم سیمان در هر متر مکعب ملات) بوده و تمام مشخصات ذکر شده در نشریه شماره 101 رعایت شود. در اجرای بنایی سنگی ، سنگ لاشه‌ها نباید با هم تماس داشته باشد و اطراف آنها به طور کامل باید با ملات پر شود.
بنایی با سنگ لاشه و ملات ماسه سیمان در پی‌ها مجاز نیست.
عملیات خاکی (مطابق نشریه 101)
ضخامت لایه های خاکریز: عملیات خاکریزی باید از مصالح تصویب شده و در قشرهای موازی خط پروژه با ضخامت یکنواخت مطابق شیب ها ، رقوم و اندازه های مندرج در نقشه های اجرایی و با نظر دستگاه نظارت انجام شود.
خاکریزی روی ابنیه فنی: عملیات خاکریزی ، به طریق سنگریزی را نمی‌توان مستقیما روی ابنیه فنی مانند پل‌ها ، آبروها و پل‌های طاقی اجرا کرد ، مگر آنکه قبلا ضخامتی معادل حداقل 60 سانتیمتر روی این سازه‌ها خاکریزی معمولی انجام شده و به درصد تراکم مشخصه رسیده باشد.
خاکریزی پشت پل‌ها: بعد از اجرای لایه‌های زهکش پشت کوله‌ها و دیوارهای هدایت آب ، عملیات خاکریزی لایه به لایه تا تامین نسبی درصد تراکم مشخصه باید به مورد اجرا گذاشته شود.
پر کردن اطراف ابنیه فنی: در محل‌هایی که در اثر گودبرداری جهت احداث ابنیه فنی ، پی‌ها ، آبروها ، دیوارها یا لوله‌ها فضای خالی ایجاد شود ، این فضای خالی باید با مصالح مورد تصویب دستگاه نظارت و پس از بازدید مهندس مقیم و گذشت 28 روز از تاریخ ساخت ابنیه فنی پر شده و متراکم گردد.